De borgen
Het hele Noord-Nederlandse en Ostfriese kustgebied was 500 jaar geleden bezaaid met kastelen/borgen. Dit hele gebied stond toen nog bekend als Friesland: Frisia.
Ook in en rond Winsum waren borgen te vinden, 5 in getal:
- De westelijke Ripperdaborg (Winsum)
- De Oostelijke Ripperdaborg (Winsum)
- Tammingaborg (Bellingeweer)
- Borg De Brake (Obergum)
- Blauwborg (Obergum)
De eerste 3 borgplaatsen liggen nu binnen de dorpsgrenzen, alleen de beide Obergumer borgen lagen (nog net) buiten de huidige bebouwing van Winsum (zie het kaartje)
De borgen van Winsum, Obergum en Bellingeweer
ingetekend op een kadasterkaart van 1832, klik om te vergroten.
De borgen van Winsum, Obergum en Bellingeweer op een recente satellietkaart
Groningse Steenhuizen en Borgen bij Winsum
Deze video is een fragment uit de video ‘Het verleden van Winsum’ ( • Het verleden van Winsum. Het ontstaan... ) Samengesteld door Jan Giezen en Tandem BV, naar het boek: Winsum 1057-2007 Animaties MDsign en Tandem BV oude foto’s Beeldbank Groningen.
Situatie aan het eind van de middeleeuwen (rond 1500):
Aan de westrand van het dorp Winsum lagen van noord naar zuid: (1) Het Jacobijnenklooster met enig landbezit en huissteden. Dit zal oorspronkelijk toebehoord hebben aan de zuidelijk daarvan gelegen (2) Ripperdaborg aan de Hereweg (huidige Hoofdstraat), met ongeveer 120 grazen (ca 55 ha) en een aantal huissteden.
Aan de oostzijde het Warffumer Voorwerk (later oostelijke Ripperdaborg), met 91 grazen land (45 ha), waarop ook de (dorps)kerk en ook enige huissteden. Dit voorwerk is in 1529 overgegaan in handen van de familie Ripperda, en werd omgebouwd tot een borg. Zo bezat de familie Ripperda nu twee borgen in Winsum. Haar positie werd daardoor zeer versterkt
Ten zuiden van het dorp in Bellingeweer bevond zich waarschijnlijk reeds de borg der Tamminga's.
In Obergum zijn tevens enige aanwijzingen voor het reeds bestaan van één of twee, minder belangrijke, borgen (De Brake en Blauwborg).
De Ripperdaborgen
De beide borgterreinen vormden een aaneengesloten complex landerijen, ca. 100 ha groot, die het dorp met het klooster omsloten, behalve aan de noordzijde. Vele huissteden van het dorp behoorden zelfs aan de borgheer.
Van de beide borgen zijn geen betrouwbare afbeeldingen bekend. Wel zijn er beschrijvingen van de borgterreinen. Daaruit blijkt dat de westelijke borg in ronde grachten lag met een ophaalbrug en een ringmuur. Er waren twee schathuizen, het ene groot en lang en met riet gedekt. Verder was er een mooi nieuw zomerhuis met een grote appelhof die ten zuiden van de Monnikenhof (van het klooster) was gelegen, en een visvijver.
De beschrijving van de oostelijke borg (het oude Voorwerk) geeft nauwelijks bijzonderheden. Er wordt melding gemaakt van huis, hof, heem, singel, grachten, bruggen, poorten en geboomte.
De landerijen blijven tot in de 19e eeuw eigendom van de stad Groningen die ook de rechten heeft behouden.
Pas in 1856 heeft de stad het collatierecht, afkomstig van het voormalige voorwerk verkocht.
De Ripperda’s zijn dus na de Reductie niet naar Winsum teruggekeerd. Wèl hebben de afstammelingen van
Asinge zich altijd ‘van Winsum’ genoemd
Noten, bronnen en referenties:
1. 1. De Ommelander Borgen en Steenhuizen, door Wiebe Jannes Formsma, R.A. Luitjes-Dijkveld Stol
en A. Pathuis.
2. 2. A. Luitjes-Dijkveld Stol, Winsum verleden. Groningen 1957, blz. 34-122.
Deze video is een fragment uit de video ‘Het verleden van Winsum’ ( • Het verleden van Winsum. Het ontstaan... ) Samengesteld door Jan Giezen en Tandem BV, naar het boek: Winsum 1057-2007 Animaties MDsign en Tandem BV oude foto’s Beeldbank Groningen.
Blauwborg en Borg De Brake
klik op de afbeelding voor een uitvergroting van het gebied van de beide voormalige borgen van Obergum
Op De Brake onder Obergum wordt sinds 1557 Johan Hiddink vermeld, die een 'schoon woonhuis' bewoonde. Bij de Allerheiligenvloed van 1570 hebben huis en land grote schade opgelopen. Hij behoorde tot de hoofdelingenstand, maar met de Ripperda's kon hij toch lang niet wedijveren.
De Blauwborg
Deze borg te Obergum wordt het eerst vermeld in 1650. In dat jaar wordt bij keerskoop de behuizing verkocht met 38 en half jukken land, met hovinge, grachten, singels en gerechtigheden. Eigenaar is Abel Lewe op de Brake en huurder Conradus Meyer, terwijl wijlen Bartholomeus Fraterma als gebruiker genoemd wordt. Deze is al in 1634 overleden en in Obergum begraven.
In 1739 blijken de erven van Hugo Nijeveen in het bezit te zijn van de Blauwborg evenals van de Brake. Het huis is dan misschien al gesloopt, sindsdien wordt het niet meer genoemd.
De grachten zijn gedempt, maar nog herkenbaar in het groenland. De verbindingsweggetjes met Obergum en de Brake zijn verdwenen. Langs de Brake is het terrein bereikbaar. De bossen (vd de beide borgen) die vroeger een geheel vormden, bekend door de grote reigerkolonies, zijn verdwenen. Slechts hier en daar staat nog wat struikgewas.
(Bron: Nazatendevries.nl)
Deze video is een fragment uit de video ‘Het verleden van Winsum’ ( • Het verleden van Winsum. Het ontstaan... ) Samengesteld door Jan Giezen en Tandem BV, naar het boek: Winsum 1057-2007 Animaties MDsign en Tandem BV oude foto’s Beeldbank Groningen.
Drone-opname van het Blauwborg-terrein
(Albert Speelman)
Tammingaborg
De Tammingaborg was een borg bij Bellingeweer. De borg stond ook bekend als het Huis te Bellingeweer. De borg wordt voor het eerst genoemd rond 1400 als deze bewoond wordt door Onno Tamminga. Tot in de achttiende eeuw blijft het huis in bezit van een Tamminga. Bekend is dat vanaf 1732 de latere dichteres Clara van Sytzama met haar vader en stiefmoeder Geertruida Foek van Burmania het huis bewoont.
De eigenlijke borg is in 1820 gesloopt. Ter plaatse werd een groot herenhuis gebouwd. Het borgterrein werd uiteindelijk opgenomen in het uitbreidingsplan van Winsum en bebouwd met huizen. De borgstee en de gedeeltelijk gedempte binnengracht zijn daarbij gespaard gebleven.
Tijdens renovatiewerkzaamheden aan hertenkamp ‘De Borgstee’ in najaar 1999 heeft de werkgroep Archeologie van de Historische Vereniging Winsum-Obergum talrijke bijzondere vondsten gedaan.
(ontleend aan: Wikipedia)
Onderstaande visualisatie is gemaakt door:
Tandem Vormgeving & Bouwadvies BV
(mei 2023)
Bezoeken:
In de nabijheid van Winsum zijn 4 nog bestaande borgen. De borgen in Leens en Uithuizen kunnen van binnen worden bekeken.
Het terrein van de Allersmaborg is wel toegankelijk, maar de borg zelf kan niet worden bezocht. Borg en borgterrein van Breede zijn noet toegankelijk voor publiek. Klik hieronder voor verdere info per borg
Mooie borg, met fraaie tuin en zeer bezienswaardige beelden van Eddy Roos. Kan goed worden gecombineerd met kinderattractie DoeZoo, aan de overkant van de weg, met exotische dieren en speeltuin
Menkemaborg, Uithuizen
Samen met de Freylemaborg in Slochteren is dit de fraaiste nog bestaande borg. Bezoek kan worden gecombineerd met Openluchtmuseum Hogeland in Warffum.
Allersmaborg, Ezinge
Deze borg kan niet worden bezocht.
Combineren met Museum Wierdenland en bezoek van de fraaie, deels afgegraven wierde van Ezinge
Breedenborg, Warffum
Deze borg kan niet worden bezocht.
Combineren met Menkemaborg en Openluchtmuseum Hogeland te Warffum
