Wonen op wierden (terpen)
(Het is in 2023 precies 100 jaar geleden dat Van Giffen aan zijn spectaculaire opgravingen bij Ezinge begon.)
Winsum, Obergum en Bellingeweer zijn alle 3 wierdendorpen. Wierden zijn door mensen verhoogde woonplaatsen, die in de loop der eeuwen voortdurend zijn opgehoogd, tot wel 6 meter, als bescherming tegen overstromingen in onbedijkt kustgebied. Het Friese woord 'terpen' is wat algemener bekend, betekent hetzelfde, maar is minder correct.
Deze afbeelding geeft een schematische weergave van de plattegrond van een oorspronkelijk wierdedorp, waarbij de voorkant van de woonhuizen (de 'woon'kant) naar het midden is gericht en de achterkant (stalkant) naar de buitenkant van de wierde.
Veel Groningse dorpen hebben nog steeds een 'Ossengang'.
De eerste bewoning vond plaats rond 500 v.Chr. Ze zijn sindsdien min of meer permanent bewoond geweest. De wierde van Obergum is de 10e qua hoogte in de Provincie Groningen (4,9 meter), Winsum staat nog net in de top-20 (4,2 meter). Winsum en Obergum lagen van oorsprong aan weerszijden van een stroompje dat uitmondde in de Hunze.
Wierden werden vooral opgeworpen op plaatsen die al wat hoger gelegen waren, zoals de oeverwallen (kwelderwallen) langs rivier of kust. Aan de langzaam stromende randen van rivieren bezinken deeltjes makkelijk , waardoor na jaren zelfgemaakte oeverwallen ontstaan langs rivieren. Dat waren aantrekkelijke woonplekken, hooggelegen en langs het water. Door vele generaties bewoning ontstond door afval en opzettelijke verhoging langzamerhand een wierde, die zich ook in oppervlakte steeds verder uitbreidde.
Vanaf het begin van de wierdentijd tot in de Middeleeuwen was het wierdengebied in Groningen en Friesland het dichtstbevolkte deel van wat nu Nederland is.
Groningen telde ooit zevenhonderd dorps- en huiswierden. Een huiswierde beslaat ongeveer een halve hectare, een dorpswierde heeft een omvang die begint bij vijf hectare. Grofweg kun je zeggen dat van de dorpswierden ongeveer de helft is verdwenen. Een groot deel werd in de jaren dertig van de vorige eeuw afgegraven, omdat de vruchtbare bodem voor een niet onaanzienlijk bedrag kon worden verkocht om onder meer de Drentse zandgronden te verrijken.
Met de komst van dijken – rond 1200 na Christus – verliezen de wierden hun functie.
Op deze tekening een impressie van het wierdenlandschap zoals dat er in vroeger tijden uitgezien kan hebben.
Hoewel veel wierden (deels) zijn afgegraven ligt het noordelijk kustgebied nog bezaaid met bewoonde en onbewoonde wierden. Op dit kaartje de wierden (dorpswierden en huiswierden) in het gebied rond Winsum, geprojecteerd op het landschap van 1250 n.Chr.
(klik voor vergroting)
(detail van een kaart uit het boek 'Wierdenlandschap' van Ben Westerink (november 2022)
Op bovenstaand kaartje is te zien dat in Winsum 4 dorpswierden aanwezig zijn, die voor het grootste deel nog intact zijn en in de vorige eeuw niet afgegraven: dorpswierde Obergum, dorpswierde Winsum, dorpswierde Bellingeweer en nog een 2e wierde in de wijk Ripperda: Bellingeweer-II.
Maar ook op camping Marenland ligt nog een wierde (het 'Tipi-veld') en ook Oldenzijl en Batenborg staan als huiswierden aangegeven. In het bebouwde deel van Winsum staat nog een huiswierde ingetekend, vermoedelijk betreft dat Ripperdaheerd.
Vlak bij Winsum moeten dan verder nog de (dorps)wierden Tijum, Valcum, Ranum en Maarhuizen worden genoemd.
Op het kaartje is ook zichtbaar gemaakt in hoeverre de dorpswierden nog intact zijn (rode gedeelte), dan wel afgegraven (oranje gedeelte).
beginstadium wierde
wierdedorp rond 800 nC
Wierdedorp met eenvoudige houten kerk
Rond 1930 hebben er archeologische opgravingen plaatsgevonden op de wierde van Ezinge door prof. Albert Van Giffen. Dit leverde spectaculaire vondsten op en een nieuw beeld van de prehistorische bewoning in dit gebied.
In deze kort video (3 min.) wordt een overzicht gegeven van de vondsten
Scroll door onderstaande webpagina over archeoloog Van Giffen
(https://groetenuitgroningen.nl/cultuur/pompeivanhetnoorden/)
Museum Wierdenland (Ezinge)
Voor uitgebreidere informatie over verleden en heden van de Groningse wierden is een leuk museum ingericht in het beroemde wierdendorp Ezinge, waar de archeoloog Van Giffen in het begin van de 20e eeuw zijn baanbrekende ontdekkingen deed t.a.v. de rijke geschiedenis van de wierdendorpen. Hieronder enige overgenomen info van de website van dat museum. (www.wierdenland.nl)
Wierden-weetjes
Op de site van het Wierdenland-museum wordt een aantal wierden-weetjes rond de (geschiedenis van) de wierden toegelicht.
Scroll hieronder door die informatie
Tijdbalk wierdengebied
Museum Wierdenland heeft een fraaie tijdbalk opgesteld, waarin het leven in het noordelijk wierdengebied wordt afgezet tegen de grote historische ontwikkelingen elders in de wereld. Hieronder kun je door die tijdbalk scrollen. Een real-live bezoek aan het museum wordt van harte aanbevolen!
Hieronder een lezing van Ben Westerink (08-02-2023) over zijn nieuw verschenen standaardwerk 'Wierdenlandschap'. (duur: ongeveer 1 uur.)
