In de omgeving van Winsum, Groningen, waren vanaf de 16e eeuw diverse steenfabrieken en tichelwerken actief. Deze bedrijven speelden een belangrijke rol in de lokale economie en leverden bouwmaterialen voor de regio, waarbij ze inspeelden op de toenemende vraag naar bakstenen en andere keramische producten tijdens de industriële revolutie en de daaropvolgende bouwactiviteiten.
Hieronder volgt een overzicht van enkele prominente steenfabrieken in dit gebied:​

Steenfabriek De Brake (1638-1974)

Deze fabriek werd geëxploiteerd door rijke patriciërs, bewoners van borg de Braeke te Obergum. Rond 1650 leverde de fabriek een jaarlijkse winst van ruim 4000 gulden op. Tijdens het rampjaar 1672 daalde de winst aanzienlijk, met 85.041 onverkochte stenen als gevolg. In 1910 werd de fabriek overgenomen door Jan Timmer, die het bedrijf moderniseerde en winstgevend maakte. De fabriek produceerde voornamelijk draineerbuizen voor de ontwatering van landbouwgronden. Begin jaren vijftig bereikte de fabriek een jaarlijkse productie van 20 miljoen buizen, wat tweederde van de totale Nederlandse productie vertegenwoordigde. Door de opkomst van kunststof buizen moest de fabriek in 1974 sluiten. ​winshem.nl+4winsum.org+4steenfabriekceres.nl+4

Steen- en Draineerbuizenfabriek 'Timmer en Weg' (1795-1965)

Gelegen tussen Winsum en Onderdendam, stond deze fabriek bekend om zijn ringoven, een ringvormig gebouw met een gang rondom, waarin de stenen werden gebakken. De fabriek produceerde voornamelijk kraagbuizen en maakte gebruik van een ringoven voor het bakproces. In 1964 werd hier voor het laatst gestookt. ​winsum.org+1steenfabriekceres.nl+1

Steenfabriek Allershof (1772-1965)

Deze fabriek, ook bekend als Limborgh-Meijer, werd in 1772 opgericht door P. Harms of G.P. Tichelaar. In 1831 werd de naam Allershof geïntroduceerd. In 1885 liet eigenaar G.C. Nanninga de eerste ringoven van Groningen bouwen op deze locatie. In de jaren twintig werd alle productie verplaatst naar Allershof en twee fabrieken in Ruischerbrug. Door economische omstandigheden sloot de fabriek in 1963, waarbij 35 mensen hun baan verloren. ​winsum.org

Steenfabriek Actief (1879-1884)

Gelegen op de hoek van het Winsumerdiep en Temmaar, ter hoogte van de Trekweg naar Onderdendam nr. 7, werd deze steenbakkerij opgericht door Hendrik Willem Wierda, voormalig burgemeester van Winsum. Het bedrijf kende een korte bestaansperiode en werd later overgenomen door Harmannus Timmer, die het moderniseerde met een stoommachine van zes paardenkrachten. ​steenfabriekceres.nl+2winsum.org+2geocaching.com+2

Steenfabriek Lombok (1804-1984)

Opgericht door Joost Cornelis van Ham, was deze fabriek gelegen aan de Munsterweg. De naam 'Lombok' werd gekozen uit bewondering voor generaal-majoor P.P.H. van Ham, die in 1894 tijdens de eerste Lombok-expeditie sneuvelde. De fabriek breidde zich uit na de aansluiting van Winsum op het spoor in 1897 en produceerde metselstenen en holle bouwstenen voor vloeren. In de jaren zestig bereikte de productie 12 miljoen stenen per jaar. Door afnemende vraag en stijgende energieprijzen sloot de fabriek in 1984. ​winsum.org

Deze steenfabrieken en tichelwerken waren nauw verbonden met het landschap en de infrastructuur van de regio. Ze lagen vaak nabij waterwegen voor de aan- en afvoer van grondstoffen en producten. De aanwezigheid van vette knikklei in de bodem maakte de omgeving geschikt voor de productie van hoogwaardige bakstenen en draineerbuizen. Seizoensarbeiders, vaak afkomstig uit Duitsland (Lipskers), werden ingezet tijdens de warme maanden om het arbeidsintensieve productieproces te ondersteunen. ​rug.nlsteenfabriekceres.nl+3winsum.org+3nl.wikipedia.org+3nl.wikipedia.org+1winsum.org+1

Met de opkomst van nieuwe materialen en veranderende marktomstandigheden verdwenen deze traditionele steenfabrieken geleidelijk uit het landschap, maar hun geschiedenis blijft een belangrijk onderdeel van het industriële erfgoed van Winsum en omgeving.